بررسی ماهیت سهم و نحوة نقل و انتقال آن در شرکت‏های تعاونی

فصل اول:
تعریف شرکت تعاونی در حقوق ایران

كلمه «تعاوني» از تركيب كلمه «تعاون» عربي بر وزن تفاعل و از ريشه عون با حرف «ياي» نسبت فارسي به وجود آمده و معادل كلمه co انگليسي است. واژه «تعاون» در مفاهيم مختلف مورد استفاده قرار مي‏گيرد از جمله اينكه تعاون به معناي همكاري يكديگر را مدد رساندن و تشريك مساعي در جهت ارضاي نيازي مشترك به كار برده شده است كه در اين معني بيشتر مفهوم «همكاري» يعني با هم كار كردن را به ذهن متبادر مي‏كند. تعاون به معني ياري رساندن و كمك كردن به ديگري نيز مورد استفاده واقع شده است. كلماتي مانند معاون (كمك كننده)، معاونت (كمك كردن) اعانه (كمك كردن) مبين مفهوم اخير تعاون است و در اين معنا تعاون را مترادف «ديگر ياري» به كار مي‏برند. تعاون را گاهي معادل «خودياري» دانسته‏اند البته اگر مشخصه اصل «خودياري» را كمك به خود از طريق ديگران بدانيم، در اين صورت تعاون مفهومي خاص پيدا مي‏كند. مفهومي كه از آن هر كس خير خود را مي‏جويد. تعاون را گاهي مترادف با «همياري» دانسته‏اند و سرانجام اينكه تعاون به مفهوم عملي كه در داخل يك شركت تعاوني صورت مي‏گيرد نيز استعمال مي‏شود. مرحوم دهخدا در تعريف كلمه تعاون آورده‏اند كه اين لغت به معني يكديگر را ياري كردن است. همچنين ايشان در تعريف شركت آورده‏اند كه اين لفظ به معني همدست شدن در كاري و اتحاد چند نفر براي غرض عام يا خاص به كار رفته است.
واژه «تعاون» در شكل فعاليت رسمي و براي موسساتي كه بر مبناي اصول و قواعد تعاوني فعاليت مي‏نمايند به كار برده مي‏شود. اين واژه معمولاً معادل شركت تعاوني استعمال مي‏گردد. در تعريف «شركت تعاوني» مي‏توان آن را به معني تجمع افراد براي همكاري دانست و چون همكاري افراد با يكديگر مي‏تواند صور مختلفي داشته باشد، مانع از اين است كه بتوان تعريف كاملي كه از هر جهت در برگيرنده اين همكاريها باشد، براي شركت‏هاي تعاوني ارائه نمود؛ به همين دليل هنوز تعريف جامع و مانعي از شركت تعاوني كه بتواند تمام اشكال و مختصات آن را دربرگيرد ارائه نشده است. «لوئيس اسميت» استاد مشاور تعاونيها در انگلستان نيز اعتقاد دارد نمي‏توان تعريف مشخص و روشني از تعاوني ارائه داد زيرا معمولاً هر كس تعاون را بدان گونه كه خود مي‏خواهد و يا به گون‏هاي كه در كشوري معين وجود دارد، تعريف مي‏كند.
«پل روي» صاحب نظر و نويسنده آمريكايي در تعريف تعاوني آورده است كه «تعاوني موسس‏هاي است اقتصادي كه از طرف اعضا سازمان يافته، ايجاد مي‏گردد و توسط خود آنها اداره مي‏شود و به تدارك يا فروش كالا و ارائه خدمات به اعضا به قيمت تمام شده مي‏پردازد». وي معتقد است شركت تعاوني شركتي معمولا سهامي است، با هدف‏هاي اقتصادي كه براي اشخاص و توسط كساني تشكيل مي‏گردد كه داراي احتياجات مشترك بوده و در اداره تعاوني تقريبا سهمي يكسان يا متناسب دارند و از خدمات و منابع آن به طور متناسب استفاده مي‏برند.
قانون شركت‏هاي تعاوني، مصوب سال 1350 شركت تعاوني را به شرح زير تعريف نموده بود: «شركت تعاوني شركتي است از اشخاص حقيقي و يا حقوقي كه به منظور رفع نيازمندي‏هاي مشترك و بهبود وضع اقتصادي و اجتماعي شركا از طريق خودياري و كمك متقابل و همكاري آنان و تشويق به پس انداز موافق اصولي كه در اين قانون مصرح است تشكيل مي‏شود»
در قانون بخش تعاوني اقتصاد جمهوري اسلامي ايران كه در مهرماه 1377 اصلاح گرديده آمده است: «شركتهايي كه با رعايت اين قانون تشكيل و به ثبت برسند تعاوني شناخته مي‏شوند» . اين قانون تعريفي براي شركت تعاوني ارائه ننموده است. اما از آنجا كه قانون بخش تعاوني... اهدافي را براي تعاونيها تعيين كرده و به اشخاص حقيقي و حقوقي غير دولتي اجازه داده است كه نسبت به تاسيس شركت تعاوني اقدام نمايند و قانون اساسي نيز تعاونيها را به توليدي و توزيعي تقسيم نموده است ، مي‏توان در تعريف شركت تعاوني چنين گفت: «شركت تعاوني شركتي است كه بين اشخاص حقيقي و حقوقي غير دولتي براي فعاليت در امر مربوط به توليد و يا توزيع اهداف مصرح در قانون بخش تعاوني به منظور بهبود وضع اقتصادي و اجتماعي اعضا از طريق همكاري و تشريك مساعي آنها با رعايت مقررات اين قانون تشكيل مي‏شود