چكيده:
امروزه بهرهوري مفهومي بحثانگيز و موضوعي باب
روز است كه در كتابها، مجلات و مقالات و روزنامهها دائماً به چشم ميخورد. مورد
استفاده آن وقتي است كه هدف، ايجاد بهبود در ارائه كالا و خدمات باشد و سادهترين
رابطه تعريف شده براي آن نسبت به محصول نهايي (ستاده) با وسايل به كار رفته براي
توليد آن (دادهها) است.
فن خانه تكاني صنعتي، آراستگي، هفت سين صنعتي.
پنجاس و يا پنج ت (كه با هر عنواني ناميده شود، ماهيتاً تفاوتي نخواهند كرد.) كه
از اساسيترين شيوههاي بهبود بهرهوري است كه اخيراً در كشور ما از كارخانههاي
ژاپني الگوبرداري شده است و ژاپنيها پس از جنگ جهاني دوم آن را از فرهنگ صنعتي
آمريكا اقتباس كردهاند. اما با فرهنگ ملي و سنتي خود ممزوج نموده و پديدهاي بومي
از آن پديد آوردهاند كه در تمامي صنايعشان به كار گرفته ميشود.
به طور مختصر اين اصول عبارتند از:
1- سوا كردن و تفكيك وسايل ضروري كار از
غيرضروريها (ساماندهي)
2- سرو سامان دادن و مرتب چيدن وسايل ضروري (نظم و ترتيب)
3- سپيدي و پاكيزگي محيط كار (نظافت)
4- سلامتي، بهداشت و ايمني در محيط كار
(استانداردسازي)
5- سازمان يافتگي و انضباط كاري(انضباط)
در برخي واحدهاي توليدي اصول ششم و هفتمي كه
عبارتند از :
6- سخت كوشي و با تمام نيرو كار كردن و
7-
سماجت در انجام كارهاي خوب براي تبديل آن به عادت. به پنج اصل سابق افزوده و به
كار گرفته ميشود.
ادعا ميشود در سيستمهايي كه مديريت كيفيت جامع
(TQM) را
اعمال نمودهاند. اجراي فن «پنج اس» بهترين راه براي ارتقاء بهرهوري است. اجراي
اين تكنيك ميتواند مديران را در بكارگيري فنون مديريت نوين مانند مديريت ديداري Visual
Management، عمليات بهبود مستمر يا كايزن KAIZEN برچسب قرمز Red Tug سيستم پيشنهادات Suggestion
System و سيستم هدف گذاري هوشين C&J
system ياري دهد.
صنايع خودروسازي كشور امروزه بالاترين درصد
نقدينگي را در قياس با ساير صنايع به خود جذب ميكند. لذا توليد به صرفه، بهرهوري
و سودآور بودن آن هم براي اين صنعت و هم براي افتصاد كشور اهميت بالايي دارد.
گروه صنعتي ايران خودرو به عنوان اولين سازندة
اتومبيل در كشور موسسهاي كه در حال حاضر دو سوم از توليد اتومبيل و بازار داخل
كشور آنرا به خود اختصاص داده است، از سال 1373 با استقرار گروه جديد مديريتي،
توجه خاصي به فنون امروزي مديريت و رويكردهاي ارتقاء بهرهوري مبذول داشته است. در
اين راستا از سال 1375 فن 5S را در كارنجات تحت پوشش خود به اجرا درآورده كه
نتايج چشمگيري هم از بكارگيري اين سيستم، عايد اين شركت شده است.
در گوشه و كنار صنايع ما مديران و واحدهايي
هستند كه با هدف توسعه، بهبود و بهرهوري، سيستم 5S و با ديگر رويكردهاي نوين مديريت را در كارگاه و كارخانه خود اجرا
ميكنند. اما ايران خودرو به عنوان شركتي بزرگ و موفق در بين شركتهاي ايراني،
توانسته نتايج بهتر و دلگرم كنندهتري از اجراي اين سيستم كسب كند.
تصور ما از واحدهاي صنعتي يك محيط روغني ، چرب
و كثيف با فضايي مملو از دوده. براده فلزات و ديگر آلودگيهاست. امادر كارخانههايي
كه به طور موفق اين سيستم را اجرا كرده اند، چنين چيزي به چشم نميخورد و به
كارگيري اصطلاح كارخانههايي كه به طور موفق اين سيستم را اجرا كردهاند، چنين
چيزي به چشم نميخورد و به كارگيري اصطلاح كارخانههاي اتاق نشيمن براي آنها دور
از واقعيت نيست.
به اعتقاد من، ما ايرانيان ذاتاً مردمي پاكيزه
هستيم و آنچه بايد متوجه آن باشيم صنعتي كردن اين مفاهيم ملي/ مذهبي و از خانه به
كارخانه بردن آنهاست، تا خود را باور كنيم و دريابيم هيچكدام از اين اسها واقعاً
مطلب جديد و بديعي نيستند.
در
استفاده از اين رويكرد، آموزش و فرهنگسازي اولين عامل مهم محسوب ميشود، چون
«انسان با كيفيت، محصول با كيفيت توليد ميكند.» و در كارخانههايي كه خط توليد
وجود دارد هر ايستگاه يا واحد توليدي، ايستگاه قبلي است. به كارگيري سيستم 5S ميتواند
موجب بالارفتن روحية كاركنان و علاقمندي آنها به كار، بهبود ايمني، كاهش آلودگي
محيط كار، كاهش نرخ خرابي ماشين آلات و دستگاهها، بهبود روش كنترل مديريتي، كمك
مشاركت جمعي و تقويت خود كنترلي همه كاركنان و در يك كلمه افزايش بهرهوري ميباشد پروژة پاياني دورة كارشناسي رشتة مهندسي صنايعفصل اول1
1-1-
مقدمه2
2-1-
بيان ضرورت تحقيق3
3-1-
موضوع تحقيق5
4-1-
بهرهوري در ايران6
5-1-
لزوم توجه به بهرهوري در ايران7
6-1-
سازمان بهرهوري ملي ايران8
7-1-
بهرهوري در صنايع كشور و صنعت خودرو9
8-1-
شواهد پايين بودن بهرهوري در ايران و نازل بودن اكثر عوامل مرتبط با پنجاس10
9-1-
تاريخچه پنجاس11
10-1-
اهميت موضوع تحقيق12
11-1-
نوع تحقيق13
12-1-
قلمرو تحقيق14
13-1-
فرضيات تحقيق15
14-1-
تعريف متغير مستقل و وابسته15
15-1-
واژه هاي كليدي مورد استفاده16
فصل دوم17
1-2-
بهرهوري به عنوان يك نظريه جامع18
2-2-
مفهوم عام بهرهوري18
3-2-
مولفه هاي بهرهوري20
4-2-
اهميت موضوع24
5-2-
تاريخچه بهرهوري26
6-2-
روشهاي ارتقاء بهرهوري33
1-6-2- الگوي ماهوارهاي33
2-6-2- سيستم (PRICE)34
3-6-2- مدل وروم (Vroom)39
7-2-
شيوه هاي تحليل بهرهوري40
8-2-
فنون بهبود بهرهوري40
1-8-2- بهبود بهرهوري ارزش افزوده از
طريق مديريت مالي43
2-8-2- رويكرد سينك كيفيت در بهرهوري Sink44
3-8-2- چرخه بهرهوري46
4-8-2- روش نظام مند در بهبود بهرهوري (Systematic)47
5-8-2- دواير بهبود بهرهوري (PIC)52
9-2- راهبردهاي بهرهوري58
1-9-2- راهبرد تحول و نوآوري58
2-9-2- راهبرد بهبود59
10-2- عوامل موثر بر بهرهوري61
1-10-2- عوامل مطرح شده توسط سومانس (Sumanth-1989)61
2-10-2- عوامل مطرح شده توسط پروكپنكو (Prokopenko-1987)62
11-2- عوامل موثر بر بهرهوري يك سازمان63
12-2- اندازه گيري بهرهوري67
1-12-2- اندازه گيري بهرهوري كل70
2-12-2- اندازه گيري بهرهوري عامل سرمايه72
3-12-2- اندازه گيري بهرهوري عامل كار74
13-2- اثر نوآوري بر بهرهوري75
14-2- فرهنگ بهرهوري ملي و سازماني78
15-2- مشخصات حركت بهرهوري80
16-2- مشكلات بهرهوري81
17-2- سيستم پنجاس82
1-17-2- تحول پنجاس84
2-17-2- مفهوم پنجاس86
3-17-2- پنجاس كاربردي96
4-17-2- درك درست براي درك درست پنجاس
بايد به موارد ذيل توجه شود96
5-17-2- تكنيكهاي كاربردي در پنجاس98
6-17-2- فعاليتهاي جامع و بهم پيوسته100
7-17-2- فوايد اجراي پنجاس100
8-17-2- روش عملي اجراي پنجاس101
9-17-2- نكات مهم و اساسي اجراي پنجاس103
18-2- هفت سين صنعتي104
19-2- پنجاس يا «پنج ت»؟111
20-2- تاريخچه بهرهوري در ايران خودرو112
1-20-2- نحوه اجراي سيستم پنجاس در
ايران خودرو (دستورالعمل)115
2-20-2- سلسله مراتب118
3-20-2- ملاحظات در خط كشي محل ورود و
خروج كالا و پرسنل119
4-20-2- استفاده از دستورالعمل برچسب
قرمز (Red Tag)121
5-20-2- سيستم هدفگذاري هوشين128
6-20-2- سيستم پيشنهادات (SS)131
7-20-2- سيستم T.T.ROOM132
8-20-2- اهداف و رسالتها133
21-2- توسعه بهرهوري در ساپكو134
22-2- كمي راجع به شركت ايساكو140
فصل سوم141
1-3- مقدمه142
2-3- روش تحقيق پژوهش حاضر142
3-3- تعريف جامعه143
4-3- آشنايي با جامعه آماري144
1-4-3- تاريخچه ايران خودرو144
2-4-3- نحوه نمونه گيري و انتخاب شركتهاي
مورد نظر146
5-3- حجم نمونه و روش نمونه گيري149
6-3- ابزار جمع آوري دادهها150
7-3- پرسشنامه150
8-3- روشهاي آماري مورد استفاد جهت تجزيه و
تحليل دادهها152
9-3- مراحل آزمون تحليل واريانس153
10-3- همبستگي154
11-3- بررسي اعتبار ابزار سنجش155
12-3- روايي ابزار سنجش155
فصل چهارم157
1-4- نتايج آزمون تحليل رگرسيون158
1-1-4- آزمون فرضيه اصلي158
2-1-4- آزمون فرضيه هاي فرعي 1 تا 5160
3-4- نتايج ضمني تحقيق161
4-4- آزمون تحليل واريانس فريدمن163
5-4- بررسي همبستگي بين اجزاء سيستم 5S و
بهرهوري164
فصل پنجم165
1-5- نتايج بدست آمده166
2-5- پيشنهادها168