كاخ چهل ستون قزوين از اين جهت كه تنها كاخ
باقي مانده از مجموعه كاخ هاي سلطنتي اين شهر در زمان شكوفايي و رونق دوره صفويه
است، همواره مورد توجه محققين تاريخ هنر و معماري و مردم اين شهر بوده است. و با
رشد آهنگ توجه به سوي آثار تاريخي در مملكت، عمليات ويژه تعميراتي در اين بناي
ارزشمند به اجرا در آمد و استمرار يافت. گرچه پيش از اين نيز در زمان قاجار در دست
حكام و فرمانداران شهر مورد بهره برداري مستمر بود. در اين گزارش سعي شده، تا با
توجه به مدارك موجود، سلسله تعميرات و دخالت هايي كه به منظور حفظ اين عمارت به
انجام رسيده، با در نظر گيري اهداف و سياست هاي مورد نظر و با اشاره به انجام
دهندگان آن، به صورت نسبتاً مفصلي شرح داده شود.
نخستين
گزارش مكتوبي كه از تعميرات بناهاي سلطنتي قزوين در دست داريم، مطالبي است كه
ناصرالدين شاه قاجار در سفر اولش به فرنگ به رشته تحرير درآورده است. او كه در
مسيرش از قزوين گذشته، مي نويسد: بناها بسيار خراب شده بود. به باقرخان
(سعدالسلطنه) دستور داديم تا آنجا را تعمير كلي كند. سپس در سفر سوم، هنگام بازگشت
از فرنگ، در خاطراتش مي خوانيم كه از تعميرات خوب سعدالسلطنه تعريف و تمجيد مي
كند. اگر زمان حكومت سعدالسلطنه و سفر ناصرالدين شاه را در نظر بگيريم، اين
تعميرات بايد در حدود سال هاي 12-1306 هـ.ق باشد. كه همزمان با ساخت و سازهاي
نسبتاً وسيع و تعميرات ديگر قاجاري در قزوين است. نوشته فرهادميرزا معتمدالدوله در
كتاب هدايت السبيل و كفايه الدليل نيز اشاره به تعمير عمارت در سال 1312 هـ.ق
دارد. (ركني)
علاوه
بر اين عمارت، يكي ديگر از بناها موسوم به حيات نادري- از بناهاي دوره صفوي- مرمت
گرديد و در ايوان شمالي مسجد جامع عقيق تعميراتي توسط سعدالسلطنه به عمل آمد. اين
عمارت پس از نوسازي‌اي كه به كيفيت آن اشاره خواهد شد، به عنوان فرمانداري مورد
بهره برداري قرار گرفت. در واقع اساسي ترين دخالت در عمارت زماني به وقوع پيوست كه
سه قرن و نيم از حيات آن مي گذشت.
نوع
دخالت تعميراتي اين زمان را در واقع بايد تعمير، تغيير و نوسازي بدانيم كه شامل:
-
افزوده شدن رواق ستوندار آجري دور بنا در طبقه هم كف كه نمي دانيم جايگزين
ستونهايي شده كه پيش از اين وجود داشته، يا اينكه به عنوان تعميرات به طرح ساختمان
افزوده شده اند.
-
تعويض پوشش شيرواني با نقاشي هاي زير آن بر روي چوب در تراس دور تا دور طبقه بالا
كه قاعدتاً آسيب ديدگي زيادي داشته است.