بررسی قلعه آژدهاک یا زهاك در آذربايجان شرقی

قلعۀ آژدهاك (زهاك)، در ۱۶ كیلومتری جنوب شرقی شهر سراسكند مركز شهرستان هشترود و در بلندیهای كوه سرمه‌لو واقع شده و دو رودخانۀ قرانقو و شوی‌چای مانند خندق دورتادور آن را گرفته است. این قلعه حدود ۱۰ كیلومتر درازا و یك تا دو كیلومتر پهنا دارد و از عظیم‌ترین محوطه‌های باستانی استان آذربایجان شرقی است. این مجموعه براساس بررسیهای سطحی باستان‌شناختی از هزارۀ دوم پیش از میلاد تا دوران تیموریان مسكون بوده و آثار به جا مانده بر سطح تپه غالباً به دوران اشكانیان تعلق دارد كه اوج شكوفائی منطقه محسوب میشود. از سال ۱۸۳۰ تا ۱۹۷۱ چندین باستان‌شناس انگلیسی و آلمانی و ایرانی از این مجموعه دیدن و آن را بررسی كرده‌اند. تنها بنای خارج از خاك و تقریباً سالم این محوطه بنائی چهارطاقی از آجر و كچ و ماسه سنگ است كه با توجه به نوع معماری و تزئینات به كار رفته آن را به دوره اشكانی منسوب میكند.
تاریخچۀ بررسی و پیشینۀ قلعه اژدهاك
در سال ۱۸۳۰م كلنل مونت ایت انگلیسی منطقۀ باستانی قلعه اژدهاك را كشف و آن را آتشكده‌ای كهن معرفی كرد.
در سال ۱۸۴۰م راوالینسون انگلیسی از محل بازدید كرد و بر خلاف نظر مونت ایت آن را قلعه‌ای ساسانی دانست.
در سال ۱۹۶۳ كارل شیپ از محل بازدید و پاویون موجود را بررسی و گزارش مستندی با عكس ارائه كرد.
در سال یزدگردی۱۳۴۰ روانشاد م.ت. مصطفوی از محل بازدید و ویرانه‌های آن را بقایای دژی از اعتلای قرون وسطی و چهارطاقی موجود را پاویون و از تأسیسات دوران ساسانی معرفی كرد. وی نخستین كسی بود كه بقایای محوطه مسكونی ماقبل تاریخ قلعه اژدهاك را نیز شناسائی كرد و آن را متعلق به دوره مادها دانست